sunset and sea behind, Michigan

Pijn en andere klachten na een verkeersongeval

Een belangrijke verklaring waar ik het hier over wil hebben is een psychologisch trauma. Bij psychologische trauma‘s denkt men doorgaans aan psychologische overweldigende incidenten zoals gijzelingen, verkrachting, gewelddadige beroving, oorlogstrauma’s, en ernstig misbruik in de jeugd. Onderzoek toont dat verkeersongevallen vaak ook als traumatisch ervaren worden. Zelfs relatief kleine verkeer incidenten zoals een kop staart botsing bij een stoplicht, zonder hoge snelheden. Dat komt door de onverwachtheid van de klap, het geweld, lawaai en de heftigheid tijdens het ongeval. Vaak wordt het ook als traumatisch ervaren dat men in een gordel vastzit of klem achter een airbag, en men het gevoel heeft niets te kunnen doen. De stressreactie die tijdens het ongeval in het lichaam ontstaat wordt niet afgevoerd en blijft in het lichaam opgeslagen. Dat zorgt ervoor dat na weken en soms maanden of jaren mensen nog steeds klachten kunnen hebben. Het komt voor dat deze klachten zich pas na maanden uiten. Om te begrijpen dat een ongeval een heftige stressreactie teweeg kan brengen, en te begrijpen dat die stress opgeslagen wordt in het lichaam en allerlei vage klachten kan geven, is het belangrijk om iets van het brein en het zenuwstelsel af te weten.

Je moet iets weten van (a) de stressreactie en het autonome zenuwstelsel daarin, en je moet iets afweten over (b) de gelaagde opbouw van het brein. We beginnen met het uitleggen van de rol van het autonome zenuwstelsel bij stress.

H4. Hoe het brein werkt

De buitenste laag van de hersenen, de hersenschors, is gespecialiseerd in abstract denken. Het reptielenbrein dat lager en diep in de hersenen ligt is gespecialiseerd in zelfbehoud en overleving. Ze heeft millennia van jaren ervaring daarin opgedaan. Het reptielenbrein verwerkt informatie relatief langzaam. Het houdt van zintuiglijke informatie, verbeelding, metaforen, verhalen. In het begrijpen van taal is ze trager dan het cognitieve brein vandaar dat we rustiger moeten spreken en in eenvoudige zintuigelijke taal. Zintuiglijke taal, bestaande uit zien, horen, lijfelijk voelen, ruiken en proeven, is de taal van het reptielenbrein. Deze moet je weer leren spreken of leren verstaan. Dat zintuigelijke lijfelijke voelen is iets geheel anders dan jezelf een abstracte vragen stellen als: wat denk ik nu.

Oefening 2: spreek in zintuiglijke taal

Als je een prachtige zonsondergang ziet kun je het effect op jezelf versterken door je zelf af te vragen ‘wat voel ik in mijn lichaam als ik die mooie kleuren zie, of te bergen, of het licht dat door de wolken heen breekt?’ Het kan zijn dat je warmte en tintelend voelt, een beginnend gevoel van plezier, verruiming van je borstkas, het openen van je hart, of een gevoel voor liefde voor het leven. Misschien begin je je geaard te voelen in je lichamelijke sensaties.

Het vinden van woorden die lichamelijke sensaties te beschrijven kan voor sommige mensen lastig zijn. Daarom is op pagina 41 ter inspiratie een lijst met woorden gegeven.

Oefening 3: contact maken met je reptielenbrein

In zit, ogen dicht, met de aandacht naar binnen en gericht op het lichaam. Waar voel je ondersteunt? Voel je de rugzijde? De armen op de leuningen? Het gewicht van je voeten op de vloer? Je kleding? Voel hoe je lichaam ondersteund wordt. En laat jezelf daarin zakken en laat jezelf dragen. Is het comfortabel, rustig, plezierig. Als je je voeten wat beter wil voelen druk dan zachtjes in de vloer. Doe een interne scan naar fysieke sensaties. Doe het langzaam zonder oordeel, niet analyseren, en niets proberen te veranderen. Dit is een mindfulness bodyscan. Je kunt de regionen van spanning en samentrekking in je lichaam voelen. Heeft het een bepaalde grootte of een bepaalde vorm? Heeft het een bepaalde kleur of dichtheid? Doe niets aan de spanning op dit moment, neem het alleen waar. Merk ook op waar je lichaam het meest plezierig voelt. Waar voelt het warm of koel, merk je tintelende sensaties?

Deze oefening kan ontspannend en plezierig zijn, en een gevoel van verbinding geven. Mocht je je wat minder belichaamd voelen, wat afstandelijk ten opzichte van je lichaam, neem dat dan gewoon als een feit waar, ook weer zonder oordeel.

Oefening 4. het terugkrijgen van lichaamssensaties

Koop een pulserende douche kop. En merk op als je een douche neemt waar de pulsaties precies je huid te raken. Verander de stand van de kop eens of de temperatuur en neem waar wat dat doet op je lichaam.

Oefening 5. Het verkrijgen van sensaties en een gevoel van veiligheid

Denk aan een favoriete plaats of tijd waarin je veilig en gelukkig voelde. Wat gebeurt er in je lichaam als je verbeeldt dat je daar bent. Kijk in verbeelding rond op je favoriete plaats. Wat zie je? Zijn er andere mensen of ben je alleen? Zijn er geluiden, kleuren of temperaturen die je associeerd met deze tijd en plaats. Wat voelt er prettig aan aan deze plaats. En wat merk je in je lichaam als je aan deze plaats of tijd denkt dat je veilig of gelukkig voelde. En hoe merk je het gevoel van veiligheid in je lichaam op. En waar in je lichaam zit het gevoel van veiligheid.

Als we willen verbinden met het reptielenbrein en zijn taal willen leren, moeten we dus heel precies een beleving in zintuiglijke elementen gaan onderzoeken. Want een prettige beleving of jezelf slecht voelen bestaat uit een heel scala van verschillende sensaties op verschillende plaatsen in het lichaam. Alle zintuigen kunnen erbij betrokken zijn. Het kan een sensatie van een knoop in de maag zijn of een koude ledemaat of misschien wat duizeligheid enzovoort. Alleen al het waarnemen van die sensaties kan helpen om ze te verlichten. Althans als je het onderzoekend doet en zonder oordeel. Het is alsof de sensaties daardoor weer in beweging komen en zich als het ware wat kunnen ontspannen en verzachten. Het is normaal dat sensaties constant veranderen en stromen. Als sensaties heel constant zijn of gefixeerd, zoals bij chronische pijn of bij angstig zijn, dan is het vaak een teken van een trauma dat erop wijst dat er een activatie vastzit dat opgelost moet worden. Via het verbinden met het lichaam kun je die vergrendelde energie afvoeren.

Oefening zes. Gedachte, beelden, gedragingen en gevoelens omzetten naar sensaties

Ook bij gedacht en beeldde en bijvoorbeeld gedragingen zijn altijd weer lichamelijke sensaties voelbaar. En op die manier kun je dus contact maken met het reptielenbrein.

  • Gedachten: wat gebeurt er in je lichaam als je zelf kritische gedachtes hebt? Voelt het lichaam zwak, in elkaar zakkend, samengetrokken, of als een klein kind. Denk aan de tijd dat je je competent of fijn voelde. Wat voel je nu in het lichaam? Voel hoe je uitstrekt, de voeten op de grond staan, de expansie in de borstregio.
  • Emoties: denk aan een gevoel van angst. Waar voel je dat dan in het lichaam? Voel je je ademhaling of je hartslag, voel je je samengetrokken of verlamd, of niet goed kunnen denken.
  • Beelden: denk aan een bepaald beeld dat met het ongeval te maken. Wat voel je je lichaam als je aan dat beeld denkt. En verbeeld je eens het tegengestelde beeld daarvan. Wat voel je dan je lichaam?
  • Gedragingen: als je bewegingen maakt, zoals met je voet schommelen, merk dan op het brein misschien aan het voorbereiden is om te gaan doen. Hetzelfde kun je doen als je merkt dat je je kaken klemt of vuisten maakt, of een gebaar maakt.
  • Gevoelens: wat gebeurt er als je jezelf geliefd, beschermd en veilig voelt? Hoe voelt dat dan in het lichaam? Voel je ontspannen, warm, knus, ondersteund? Neem je tijd.

Zowel positieve als negatieve belevingen geassocieerd met denken, emoties en beelden moeten als lichamelijke sensaties ervaren worden willen ze zich kunnen ontladen.

En nogmaals, het kan moeilijk zijn om je lichaam te voelen, constateerde dat dan gewoon. Het kan zijn dat je daar ongetraind in bent. Het kan ook goed zijn dat het trauma ervoor zorgt dat je in meer of mindere mate gedissocieerd bent van je lichaam. Dit gebeurt dan ter bescherming van de hoge activatie die anders zou voelen.

Oefening: je kunt een trauma vragenlijst afnemen. …

Hoe de energie rond het trauma opbouwt

Als je de fysiologische energie die tijdens het ongeval in je lichaam ontstaat niet kan ontladen, dan bouwt die verder op. Het is alsof je dan een enorm voltage in je zit. En als je dan contact probeert te maken met het lichaam is dat zo overweldigend dat je als het ware weer in het onopgeloste trauma gezogen wordt. Het lichaam heeft de dreiging rond het ongeval geïnternaliseerd. Ook al is er geen echt gevaar meer, je lichaam gaat door met het herhalen van de dreigingsrespons, waardoor de energie verder ophoudt en klachten ontstaan. Het is alsof je een elektriciteitsdraad aanraakt, op dat moment verkrampen de spieren en zit je vast aan die elektriciteitskabel. Je kunt alleen maar loskomen als je de elektriciteit er af haalt. Je zit dus gevangen in het trauma en alleen ontlading van de energie kan zorgen dat je uit deze verkramping komt.

Wordt vervolgd

Posted in

Peter van Burken

Psycholoog met als specialisatie stressgerelateerde problematiek (burn-out, angst, milde depressie) en chronische pijn.