Hyperventilatie klachten

[1] Hyperventilatie hoe zit dat?

1.1 Wat is hyperventilatie?

Hyperventilatie is een moeilijk woord voor een eenvoudig ver­schijnsel. Dat zal je duidelijk zijn wanneer we het woord voor je vertalen. Hyperventilatie bestaat uit een samenvoeging van twee woorden hyper en ventilatie. ‘Hyper’ betekent zoiets als ‘veel’ of ‘overmatig’. ‘Ventileren’ kan men simpelweg vertalen door het woord ‘ademen’. Hyperventilatie betekent dus sterk ademen. Maar hyperventilatie vertalen met zeer sterk ademhalen is eigenlijk onvoldoende; er moet nog iets bij. Immers iedereen ademt wel eens sterk. Je krijgt daar geen klachten van. We spreken in die gevallen dan ook niet van hyperventileren. Wat er nog bij hoort is dat we bij hyperventilatie sterker ademen dan het lichaam nodig heeft: een teveel aan adem!

1.2 Hoe veroorzaakt hyperventilatie klachten?

Voordat we deze vraag beantwoorden zullen we eerst eens de klachten opnoemen die door het hyperventileren veroorzaakt kunnen worden.

2.1 Welke klachten kan men krijgen?

Mensen met hyperventilatieklachten hebben een groot aantal verschillende klachten die allemaal terug te voeren zijn op het hyperventileren. En dat is nogal een lange lijst. Voordat je de lijst doorneemt is het goed te beseffen dat:

• niemand al deze klachten tegelijk zal hebben.
• iedereen weer andere klachten kan hebben.
• de klachten van tijd tot tijd sterk kunnen wisselen.

Er is veel onderzoek gedaan naar de klachten die door hyperventilatie kunnen ontstaan. Michel Roborgh -een bekend onderzoeker op dit gebied- heeft de volgende lijst opgesteld. Om enig inzicht te krijgen in de klachten die jij ervaart moet je in de onderstaande lijst de rondjes voor de klachten aankruisen waar je de laatste maand last van hebt gehad.

O dood of tintelend gevoel in je handen     O afwezig gevoel                   O ademnood

O duizeligheid                                             O prop in de keel                    O koude rillingen

O kortademigheid                                        O koude, bleke handen          O braken

O gevoel flauw te vallen                              O moeite met praten               O droge mond

O hoofdpijn                                                 O ongelukkig gevoel              O oorsuizingen

O snel vermoeid                                           O gejaagdheid                        O wazig zien

O onzeker gevoel                                         O gevoel teveel te ademen

O angsten                                                     O ademnood, vooral ‘s nachts

O duizeligheid terwijl u zit of ligt                 O flauwvallen

O pijn op de borst                                        O vaak urineren

O moeite met helder denken                       O dood of tintelend gevoel in uw gezicht

O nervositeit                                                O vaak zuchten

O licht gevoel in het hoofd                         O tintelende tong

O hartkloppingen                                         O onwerkelijk gevoel

O transpireren                                              O huilen zonder reden

O misselijkheid                                            O dubbel zien

O bevende handen                                       O diarree

O dood of tintelend gevoel in uw voeten    O trillingen

2.2 Hoe ontstaan de klachten?

Je weet nu duidelijker welke klachten je hebt. Maar voordat je kunt begrijpen waarom je door een verkeerde ademhaling deze klachten krijgt is het eerst van belang in te zien wat er bij een normale ademhaling gebeurt. Daarna kunnen we op eenvoudige wijze uitleggen wat het gevolg is van teveel ademhalen.

2.3 Wat gebeurt er bij het normale ademhalen?

Zoals je waarschijnlijk wel weet halen alle levende wezens op een of andere wijze adem. Ademhaling is noodzakelijk om in leven te blijven. We ademen om lucht naar binnen te krijgen. In die lucht zit zuurstof en deze zuurstof is nodig voor onze verbranding. Ons lichaam is namelijk opgebouwd uit miljoenen celletjes. Deze cellen zorgen er voor dat we van alles kunnen doen. De spiercellen kunnen bewegingen maken. De hersencellen zijn nodig om te denken en de darmcellen zijn nodig om voedsel op te nemen. De cellen, en dus ons hele lichaam, zijn wat dat betreft een soort fabriek. Er wordt van alles gedaan en gemaakt. En net zoals in een fabriek is er brandstof nodig die de energie levert voor de productie. In een fabriek wordt de brandstof geleverd door bijvoorbeeld benzine en om deze benzine te kunnen gebruiken is er zuurstof nodig. Ons lichaam gebruikt onder andere suiker als brandstof, en ook nu is er zuurstof nodig om die suiker te gebruiken voor de energie in het lichaam. We halen dus door het ademhalen zuurstof in de longen. Deze zuurstof komt daarna in het bloed terecht zodat ze via het bloed gebracht wordt naar de cellen die de zuurstof nodig hebben voor de verbranding van suiker.

Dit is echter niet de enige reden waarom we ademhalen. De cellen krijgen hun energie door de suiker met zuurstof te verbranden. Daarbij produceren ze tevens allerlei afvalstoffen. In die zin lijkt het lichaam weer op een fabriek. Ook bij een fabriek komen afvalgassen vrij. Deze afvalgas­sen verlaten de fabriek via de schoorsteen. Een van de afvalgassen die het lichaam produceert is koolzuur. Koolzuur is een onschuldig gas welke men bijvoorbeeld ook in de belletjes van de Cola en het bier aantreft. Het is weliswaar een onschuldig gas welke vrij komt bij de verbranding van suiker maar het lichaam heeft er verder niets aan, en net zoals bij een fabriek moet het lichaam dus proberen deze koolzuur zien kwijt te raken. ook daar is de ademhaling voor nodig. Het koolzuurgas wordt vanaf de cellen in het bloed opgenomen en naar de longen gevoerd. Door de ademhal­ing blazen we het koolzuur weer uit ons lichaam.

Samenvattend:

• Via de ademhaling halen we zuurstof naar binnen voor de energie in de cellen.
• Via diezelfde ademhaling raken we het afvalgas koolzuur kwijt aan de buitenlucht.

Tot zover geldt dit voor elk mens en elk dier. Maar wat gebeurt er nu als we teveel ademhalen, als we hyperventileren?

2.4 Wat gebeurt er dan bij teveel ademhalen?

Zoals hierboven al beschreven is, is hyperventileren eigenlijk sterker ademha­len dan het lichaam vraagt. Dat wil zeggen, meer ademhalen dan voor de verbranding nodig is. De ademhaling past zich namelijk heel goed aan aan de vraag van het lichaam. Als we rustig in een stoel zitten dan heeft het lichaam weinig energie nodig. Het heeft daarom weinig zuurstof nodig en hoeft ook weinig koolzuur kwijt te raken. We ademen dan ook rustig en langzaam. Wanneer we echter druk bezig zijn is er meer energie nodig en dus meer zuurstof. We ademen dan ook sneller. Maar wat gebeurt er nu als we sneller ademhalen dan het lichaam nodig heeft? Dan gebeuren er twee dingen:

• We krijgen dan heel veel zuurstof binnen.
• Maar wat belangrijker is we raken dan heel veel koolzuurgas kwijt.

Dat we meer zuurstof binnen krijgen dan het lichaam nodig heeft is geen enkel probleem. Je merkt daar niets van. Wanneer je meer koolzuur kwijt raakt dan het lichaam produceert dan is dit weliswaar volkomen ongevaar­lijk maar daardoor ontstaan wel allerlei onschuldige maar lastige klachten. De lijst die je ingevuld hebt gaf daar een opsomming van. Koolzuur is een afvalgas welke vrij komt bij de verbranding. We moeten die via de ademha­ling zien kwijt te raken. Maar koolzuur is op een bepaalde manier ook nuttig voor het lichaam. Wanneer we teveel koolzuur uit het bloed kwijt raken krijgen we allerlei vreemde gevoelens in ons lichaam. Om enkele veel voorkomende klachten eens te noemen:

Wanneer we teveel koolzuur uitademen omdat we sneller ademen dan nodig is gaan de bloedvaatjes in ons lichaam een beetje samenknijpen. Dit heeft in het hoofd tot gevolg dat je wat wazig ziet, wat duizelig wordt, hoofdpijn krijgt en je je bijvoorbeeld niet goed kan concentreren. De handen kunnen door het samenknijpen van de bloedvaatjes kouder worden, gaan tintelen of er bleek gaan uitzien.

Het hart kan sneller gaan kloppen, de spieren raken meer gespannen. Dat de spieren meer gespannen worden merk je aan de stijve gevoelens, de pijn in schouders of borst. Maar niet alle klachten zijn te verklaren door het koolzuur gebrek. Het snelle ademen kost je veel inspanning. Je kunt je daarom moe voelen, de ademspieren op de borst kunnen door de inspanning pijn gaan doen. De ademspieren werken zo hard dat je een drukkend en benauwd gevoel kan krijgen. Soms zelfs een gevoel dat je stikt. Door het snelle ademhalen krijg je een droge mond. Sommige mensen slikken daarbij ook nog wat lucht in zodat je een opgeblazen gevoel in de maag krijgt en al gauw misselijk wordt. Zo zijn alle klachten eenvoudig te verklaren door een verkeerde ademhaling.

We hebben niet alle 45 klachten uit de lijst besproken. Vind je sommige klachten van jezelf nog onbegrijpelijk, schrijf ze dan op en vraag volgende keer uitleg. Het is belangrijk om te weten waarom je klachten krijgt omdat je anders onzeker blijft over de oorsprong van de klachten. Veel mensen maken zich namelijk onnodig zorgen over de klachten. Je zult niet de eerste zijn die denkt dat zijn klachten de tekenen van een hartaanval zijn of een andere ernstige ziekte. Schrijf de vraag die je hebt hieronder op:

3 Is hyperventilatie een ziekte?

Je kunt je nu afvragen of hyperventileren dan een soort ziekte is. Het antwoord daarop is ‘Nee!’

Als je hyperventileert dan voel je allerlei klachten die soms zelfs zeer beangstigend kunnen zijn maar een ziekte is het absoluut niet. Uit het voorgaande heb je kunnen zien dat er door het hyperventileren van alles verandert in het lichaam waardoor je de klachten krijgt. Maar onthoud goed dat iedereen deze klachten krijgt wanneer hij sneller gaat ademen dan nodig is. Veel mensen krijgen wat klachten wanneer zij tijdens een vakan­tie een luchtbed opblazen. Men hecht daar op dat moment niet zoveel waarde aan, want men begrijpt waar het vandaan komt. Dus op zijn tijd wat hyperventileren is volkomen normaal.

Lastiger wordt het wanneer je niet door hebt dat je te snel adem­haalt. Je krijgt dan klachten die je niet kunt verklaren en onverklaarbare klachten geven bij de meeste mensen aanleiding tot angstgevoelens. Nu is het bekend dat spanning of angst er juist voor zorgt dat je nog sneller gaat ademhalen. Dit heeft dan tot gevolg dat je nog meer gaat hyperventi­leren en dus nog meer klachten krijgt. Het lijkt dan alsof er iets ernstig aan de hand is. Alsof je een ziekte hebt. Maar het is en blijft nog steeds gewoon ‘meer ademen dan nodig is’. Het is dus geen ziekte. Zelfs als je jaren lang zou hyperventileren dan nog is het ongevaarlijk. Want nogmaals er verandert wel iets met het koolzuurgehalte in je lichaam, maar wanneer je rustiger gaat ademhalen zakken binnen enkele minuten alle koolzuur­waarden weer naar het normale niveau.

3.1 Hyperventilatie is een manier van ademen: Iets doen, gedrag.

Hyperventileren lijkt vaak op iets ernstigs, maar het is simpelweg een verkeerde manier van ademhalen. Je doet ‘iets’ verkeerd. Nagels bijten is voor sommige mensen eveneens een ongunstig gedrag en kan ook lastig zijn, maar het gaat te ver om dit een ziekte te noemen.

3.2 Geen afwijking/ziekte maar een verkeerde gewoonte.

Hyperventilatie is eerder op te vatten als een verkeerde gewoonte. Je hebt je zonder dat je dat weet in de loop der tijd een verkeerde ademwijze aangeleerd.

3.3 Hoe komt het dat men hyperventileert?

Dit is een belangrijke vraag! Want wanneer je weet hoe het komt dat je iets verkeerd doet, in dit geval onjuist ademhalen, dan weet je ook hoe je het kunt verbeteren. Daarom staan we hier wat uitvoeriger bij stil.

3.4 Een normale reactie op stress/spanning

Uit allerlei onderzoeken is gebleken dat mensen onder spanning of stress allerlei lichamelijke reactie gaan vertonen. Een voorbeeld van een lichamelij­ke reactie op stress of spanning is een snellere hartslag. Bij hoge spanning kunnen we de hartslag voelen kloppen in de keel. Een andere reactie is dat we sneller gaan ademhalen. Ook dit geldt voor iedereen. Stress en spanning geeft dus een snellere ademhaling. Het woordje stress wordt tegenwoordig veel gebruikt maar wat verstaan we daar nu eigenlijk onder?

3.5 Wat is stress of spanning?

Stress en spanning ervaren wij in het algemeen wanneer er dingen gebeu­ren die we vervelend vinden. Wanneer er onverwachts een auto op je afkomt schrik je waarschijnlijk heftig en spring je opzij. Wat je op dat moment voelt en zelfs nog enige tijd na het incident, noemen we stress. Dit is een heftig stress- of spanningsgevoel. Een ander voorbeeld: Je dochter van 15 jaar is naar een feestje en je hebt met haar afgesproken dat ze om half twaalf thuis moet zijn. Tot nu toe hield ze zich altijd keurig aan de gemaakte afspraken, maar ondertussen is het half een en je dochter is nog steeds niet thuis. Een vervelende situatie en wat je waarschijnlijk voelt is stress. De spanning voelt meestal niet prettig aan, maar toch heeft ze een belangrijke functie voor ons. Ons lichaam bereid zich dan namelijk automa­tisch voor op het nemen van actie op het moment dat er een bedreiging is. Want zoals we al gezien hebben is er voor beweging/actie energie nodig. Er moet geademd worden om zuurstof op te nemen uit de buitenlucht. Het zuurstofrijke bloed moet snel naar de spieren gepompt worden en de bloedvaten in de spieren gaan openstaan. Dit (en nog veel meer) is dan ook wat je in het lichaam voelt: je adem gaat sneller en je hart klopt in je keel, je transpireert en je spieren staan gespannen. En dit allemaal om jou voor te bereiden op een snelle actie zoals het ontwijken van een auto bijvoorbeeld. Het is als het ware een lichamelijke reactie die we over hebben gehouden van onze oer-voorouders. Deze leefden namelijk echt in een gevaarlijke wereld en moesten soms snel kunnen reageren om in leven te blijven. Net zoals hyperventileren is stress en spanning geen ziekte maar eigenlijk een normale reactie. We zullen later nog op terugkomen op het stress-verhaal want je moet daar nog een aantal zaken over weten. Maar voorlopig is dit genoeg.

3.6 Is stress slecht of abnormaal?

Stress hoeft op zich dus niet slecht te zijn en zeker niet abnormaal. Immers hoe kan een stress reactie nu slecht zijn als ze je voorbereidt op een snelle levens reddende actie? Ons lichaam is gebouwd om van tijd tot tijd stress te ervaren.

3.7 Als hyperventilatie en stress normale reacties zijn waarom zijn ze dan zo lastig?

Wanneer je weet waar bepaalde gevoelens/sensaties in het lichaam vandaan komen, dan zal je daar niet snel bang van worden. Als je niet door hebt dat je hyperventileert en je krijgt daardoor klachten dan zijn die klachten onverklaarbaar en daardoor kan men bang worden. Het gevolg van de angst is echter dat men dan nog sterker gaat hyperventileren. Dus hyperventile­ren en stress zijn vaak lastig als ze sensaties geven die we niet kunnen plaatsen. Je kunt zo sterk hyperventileren dat de klachten ook sterk worden. Dat kan op zich al lastig zijn.

Misschien maak je je zorgen over de klachten. Dit kan tot gevolg hebben dat je heel alert wordt op de kleinste sensaties in het lichaam. Je versterkt het gevoel daar als het ware door en zal je allerlei sensaties eerder opmerken.

Soms ervaar je heel veel spanning terwijl je niet echt bedreigd wordt, ook dat kan lastig zijn. Met andere woorden hyperventilatie en stressgevoelens kunnen heel normaal zijn. Iedereen heeft ze wel eens. Maar veel mensen ervaren ze veel sterker dan eigenlijk nodig is en maken zich zorgen over de oorzaak van de klachten.

Daar komt nog een belangrijk aspect bij: vaak hebben mensen de neiging om vervelende zaken te vermijden. Naar een restaurant waar je slecht geholpen bent ga je niet snel meer terug. Een bezoek afleggen bij mensen bij wie men zich onrustig voelt zal men willen uitstellen. Ook kan het zijn dat je je in een winkel rottig voelde door de hyperventilatie. Er bestaat dan een kans dat je niet meer terug wilt naar die winkel. Dat is natuurlijk heel begrijpelijk en op een bepaalde manier bekeken ook verstandig. Je hoeft dan namelijk niet meer de spanning te voelen die je in de winkel ervoer. Het wordt dan echter moeilijker om boodschappen in huis te krijgen en misschien ga je er dan telkens meer tegenop zien. Het is mogelijk dat je dan later helemaal niet meer naar de winkel durft te gaan, en misschien ook niet meer naar andere winkels. Het is maar een voorbeeld waarmee we duidelijk willen maken dat het niet alleen de stress is, niet alleen de klachten maar ook het zorgen maken over de klachten, je alert­heid op de sensaties in het lichaam en vaak angst om de klachten in een situatie weer te krijgen.

4 Zijn er verschillende vormen van hyperventilatie?

Ja, men onderscheidt vaak twee vormen van hyperventileren. Er is een acute vorm van hyperventilatie en een chronische vorm. Een belangrijk kenmerk van de acute vorm is dat de klachten plotseling binnen enkele minuten heftig komen opzetten. Men kan dan van een hyperventilatieaanval

spreken. De klachten en symptomen maken zeer veel indruk op de patiënt en zijn omgeving en geven daardoor veel angst. Zo sterk soms dat men echt het gevoel heeft een hartaanval te hebben. Het is dan ook niet vreemd dat 25% van de mensen die voor de eerste keer zo’n aanval ervaren, snel naar een arts of een eerstehulppost gaat. Na de aanval is men meestal nog een tijdlang moe. Mensen met acute hyperventilatie maken zich vooral zorgen over hun gezondheid. Bijvoorbeeld of ze niet dood gaan of gek aan het worden zijn.

De chronische vorm verloopt rustiger. Men ademt dan niet acuut te snel of te diep maar ademt een tijd achter elkaar een beetje te snel. Het gevolg is dat men weliswaar geen aanvallen ervaart maar wel bijna constant klachten heeft. De klachten zijn dan misschien minder heftig maar wel lastig. Ook deze mensen maken zich zorgen over hun gezondheid maar vooral heb­ben ze vaak ook zorgen en piekeren ze veel. Een mengvorm komt natuurlijk ook voor. Men heeft bijna continu klachten en af en toe worden de klachten opeens heel heftig.

Doordat we deze vormen zo onderscheiden lijkt het of hyperventilatie een ziekte is. Dat is zoals we al schreven niet zo. Het is zo dat mensen verschillend op stress reageren met hun ademhaling. De een gaat vrij heftig ademen en krijgt iets dat op een aanval lijkt. De ander ademt onder stress slechts een beetje dieper.

5 Waarom ik?

Dat is een goede vraag! Je kent immers wel meer mensen die onder span­ning staan maar die hebben misschien niet dezelfde klachten. En je vraagt je misschien af hoe het toch mogelijk is dat je vroeger onder misschien nog wel zwaardere spanningen niet deze klachten had? Men kan daar twee dingen over zeggen.

5.1 Ieder zijn eigen manier van reageren

Ieder mens heeft tot op zekere hoogte een eigen manier van reageren op stress situaties. De een reageert met hoofdpijn de ander met maagpijn en weer een ander met hyperventilatieklachten. Ook in het gedrag zie je verschillen. De een gaat bij de pakken neer zitten. De ander gaat er juist harder tegen aan.

5.2 Gewoonte vorming

We schreven al dat hyperventilatie geen ziekte was maar een verkeerde manier van zich gedragen. Namelijk een verkeerd adem-gedrag.

En over gedrag is veel onderzoek gedaan:

Een gegeven valt daarbij altijd weer op: adem-gedrag leert men zich aan. Dat aanleren hoeft overigens niet helemaal niet bewust te gaan. Misschien ben je langzaam maar zeker door de maanden of jaren heen wat sneller gaan ademhalen. Een tweede gegeven uit ervaring en onderzoek is dat men aan het gedrag gaat wennen. Men merkt het niet meer op. Het is tot een gewoonte geworden. Hyperventileren is dus te beschouwen als een verkeerde adem-gewoonte. Een derde punt om te vermelde is dat het keer op keer blijkt dat hetgeen aangeleerd is ook weer afgeleerd kan worden. Ook al kost dat waarschijnlijk wel een hoop inzet!

6 Wie heeft er last van?

6.1 Hoeveel mensen hebben last van hyperventilatieklachten?

Uit onderzoek blijkt dat ongeveer 5% tot 10% van de mensen die de huisarts bezoeken in meer of mindere mate last hebben van hyperventilatie­klachten. Verder blijkt dat ongeveer 35% van de bevolking per jaar een aanval heeft gehad. Misschien wel niet zo erg maar men herkende het toch als een aanval van hyperventilatie. Een kleine geruststelling is dat je zeker niet alleen staat met je klachten. Je bent niet abnormaal en vormt geen uitzondering.

6.2 Komt chronische hyperventilatie meer voor dan de acute hyper­ventilatie?

Binnen de fysiotherapie zien wij in het algemeen meer mensen met chroni­sche hyperventilatieklachten dan acute hyperventilatie.

6.3 Op welke leeftijd komen de klachten het meest voor?

Hyperventilatie komt op alle leeftijden voor, echter het meest tussen de 20 en de 50 jaar.

6.4 Hebben mannen en vrouwen even vaak last van hyperventilatie­klachten?

Nee. In het algemeen hebben wat meer vrouwen dan mannen last van de klachten. Globaal gesproken komt hyperventilatie twee à drie maal zoveel voor bij vrouwen dan mannen.

7 Hoe ademt men precies verkeerd?

7.1 Te snel en teveel met de borstkas.

Iemand met hyperventilatieklachten ademt vaak te snel en teveel door de borst. Dat wil zeggen dat hij teveel de borstkas gebruikt voor zijn ademha­ling en te weinig de buikbeweging. Men ademt vaak stotend en hoekig. Er zijn geen vloeiende overgangen tussen de in- en de uitademing. De ademha­ling is gespannen en onrustig. ook aan het praten kan men dit soms horen, men praat snel en maakt de zinnen nauwelijks af en hapt dan gehaast naar lucht.

7.2 Speelt zuchten misschien een rol?

Het valt op dat een aantal hyperventilanten veelvuldig zuchten. Nu is het zo dat deze zucht vaak verlichtend werkt op de beklemming en spanning die men op de borstkas ervaart. Een groot nadeel is dat men via deze zucht in één keer veel koolzuurgas uitblaast waardoor men juist weer de klachten versterkt. Dit probleem gaat zeker spelen wanneer je frequent zucht.

7.3 Wat is een beter manier van ademhalen?

Wanneer we naar een baby kijken dan zien we dat deze prachtig de buik laat bewegen tijdens de ademhaling. Ook bij een dier in rust zien we dit. Met andere woorden men moet proberen minder de borst te gebruiken bij de ademhaling en meer de buik. Tevens word je geadviseerd om langzamer te ademen. Tussen de uitademing en de daar op volgende inademing ligt een pauze. Als je uit eigen ervaring de buik-ademhaling niet kent dan is hetgeen we hier als normale adem beschrijven nog een raadsel voor je. In de loop van de therapie komen we hier regelmatig op terug en krijg je ruimschoots de tijd om te oefenen.

7.4 Ik adem helemaal niet verkeerd en heb toch klachten!

Dit is een veel gehoorde opmerking. Dit komt omdat men denkt dat men heel diep en snel moet ademhalen om klachten te krijgen. En men heeft de indruk dat men dat niet doet. Maar net als bij het chronisch hyperventile­ren is wat sneller ademen met eventueel wat zuchten al voldoende om de klachten te geven. Daar komt nog een stuk gewoontevorming bij. Men voelt niet eens meer dat men snel en door de borst ademt.